«Η Μερική Έκλειψη του Ήλιου» από το Πλανητάριο
Σύμφωνα με τον Διευθυντή του Πλανηταρίου κ. Διονύση Π. Σιμόπουλο την Τρίτη 4 Ιανουαρίου 2011 από τις 9:00 π.μ. (εφόσον οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν) στην είσοδο του Ψηφιακού Πλανηταρίου του Ιδρύματος Ευγενίδου (οδός Πεντέλης 11, Π. Φάληρο) θα εγκατασταθούν τηλεσκόπια της Ελληνικής Αστρονομικής Ένωσης, ενώ Ερασιτέχνες Αστρονόμοι θα βοηθούν τους ενδιαφερόμενους να δουν την μερική έκλειψη του Ήλιου μέσα από το τηλεσκόπιο και βέβαια θα μοιράζονται τις γνώσεις και την εμπειρία τους με όλους.

Με την έναρξη σχεδόν του 2011 μάς έρχεται και η πρώτη μερική έκλειψη του Ήλιου στις 4 Ιανουαρίου, οπότε από την Ελλάδα θα δούμε μόνο τα 2/3 του Ηλιακού δίσκου να καλύπτονται από τη Σελήνη. Κι αυτό στη μέγιστη φάση της έκλειψης στις 10:23 π.μ. (ώρα Ελλάδος) και φυσικά εφ’ όσον δεν υπάρχουν σύννεφα στον ουρανό. Σχεδόν 12 ώρες νωρίτερα η Γη θα βρίσκεται στο περιήλιο της, στη πλησιέστερη δηλαδή απόστασή της από τον Ήλιο (147.105.721 χλμ.). Η έκλειψη αυτή θα αρχίσει στη 8:40 π.μ. στη Βόρεια Αλγερία, και θα είναι ορατή από την Βόρεια Αφρική, το μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης και την Κεντρική Ασία.

Οι ηλιακές εκλείψεις συμβαίνουν όταν η Σελήνη περνάει μπροστά από τον δίσκο του Ήλιου και τον καλύπτει είτε μερικώς είτε ολικώς. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι αιτία των ηλιακών εκλείψεων είναι η περιφορά της Σελήνης γύρω από τη Γη και η σκιά που αφήνει πάνω στον πλανήτη μας. Η σκιά αυτή αποτελείται από δύο διαφορετικές περιοχές: έναν εσωτερικό κώνο πλήρους σκιάς, που λέγεται κύρια σκιά και μια περιοχή μερικής σκιάς, που λέγεται παρασκιά.

Όταν παρατηρούμε μια έκλειψη του Ήλιου από μια περιοχή της Γης στην οποία πέφτει η παρασκιά, η Σελήνη καλύπτει ένα μόνο τμήμα του Ήλιου και τότε λέμε ότι πρόκειται για μια μερική έκλειψη του Ήλιου. Όταν όμως κοιτάζουμε τον Ήλιο από μια περιοχή που καλύπτει η πλήρης σκιά της Σελήνης, ο Ήλιος είναι τελείως αθέατος και τότε η έκλειψη του Ήλιου είναι ολική. Η απόσταση όμως της Σελήνης δεν παραμένει πάντα ίδια αφού στη διάρκεια ενός μήνα άλλες φορές μας πλησιάζει και άλλοτε απομακρύνεται από ‘μας.

Το φαινόμενο μέγεθός της Σελήνης κυμαίνεται από 91-106% του φαινομένου μεγέθους του Ήλιου. Οπότε στις περιπτώσεις που το φαινόμενο μέγεθος της Σελήνης είναι από 100-106% μεγαλύτερο από το φαινόμενο μέγεθος του Ήλιου τότε έχουμε ολική έκλειψη του Ήλιου, ενώ όταν είναι μικρότερο (από 91-100%) ο σκοτεινός της δίσκος δεν τον καλύπτει πλήρως αφήνοντας γύρω του ένα φωτεινό δαχτυλίδι. Αυτή είναι η λεγόμενη δακτυλιοειδής έκλειψη του Ήλιου, αν και ορισμένες φορές μία έκλειψη μπορεί να αρχίσει ως ολική και με την πάροδο του χρόνου να εξελιχτεί σε δακτυλιοειδή και το αντίθετο.

Παρ’ όλο, λοιπόν, που η Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη μία σχεδόν φορά το μήνα, δεν έχουμε εκλείψεις κάθε μήνα. Για να κατανοήσουμε γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο ας υποθέσουμε ότι μία ευθεία γραμμή περνάει από το κέντρο του Ήλιου και της Γης και εκτείνεται στην άλλη της πλευρά. Αν η Σελήνη στη διαδρομή της γύρω από τη Γη περνούσε ακριβώς πάνω στη γραμμή θα είχαμε εκλείψεις κάθε μήνα και ηλιακές και σεληνιακές. Η Σελήνη όμως δεν ταξιδεύει με αυτό τον τρόπο, αλλά αντίθετα, στην περιφορά της γύρω από την Γη, περνάει είτε πιο πάνω, είτε πιο κάτω από την υποθετική αυτή γραμμή. Όταν τα τρία αυτά σώματα δεν βρίσκονται στην ίδια ευθεία, οι σκιές και της Γης και της Σελήνης χάνονται στο διάστημα και δε γίνονται εκλείψεις.

Το σπουδαίο είναι ότι μια ολική έκλειψη του Ήλιου μπορεί να φανεί μόνο από τη Γη αφού από κανένα άλλο ουράνιο σώμα του Ηλιακού μας Συστήματος δεν παρατηρούνται ολικές ηλιακές εκλείψεις και αυτό λόγω μιας απλής ουράνιας σύμπτωσης που έχει να κάνει με το πως φαίνονται ο Ήλιος και η Σελήνη από την επιφάνεια του πλανήτη μας. Γιατί παρ’ όλο που η διάμετρος του Ήλιου είναι 400 περίπου φορές μεγαλύτερη από τη διάμετρο της Σελήνης, από τη Γη μας φαίνεται ότι τα δύο αυτά σώματα έχουν το ίδιο σχεδόν φαινόμενο μέγεθος επειδή ο Ήλιος είναι 400 περίπου φορές πιο μακριά μας απ' ότι η Σελήνη.
Από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα παρατηρήθηκε μία μόνο ολική ηλιακή έκλειψη στις 19 Ιουνίου του 1936 και δύο δακτυλιοειδείς στις 21 Μαΐου του 1966 και στις 29 Απριλίου του 1976. Στη διάρκεια του 21ου αιώνα στην Ελλάδα έχουμε δύο ολικές εκλείψεις (στις 29 Μαρτίου του 2006 στο Καστελόριζο μόνο, και στις 21 Απριλίου του 2088 σε περισσότερες περιοχές) και μία δακτυλιοειδή (την 1 Ιουνίου του 2030). Συνολικά πάντως και σε όλες τις περιοχές της Γης στον 21ο αιώνα θα συμβούν 226 ηλιακές εκλείψεις εκ των οποίων οι 74 θα είναι (για τμήμα τουλάχιστον της διάρκειάς τους) ολικές, ενώ την ίδια περίοδο από τις 144 σεληνιακές εκλείψεις οι 86 θα είναι ολικές.

Εκλείψεις και Επιστήμη
Από τα μέσα περίπου του περασμένου αιώνα οι μελέτες που έγιναν στη διάρκεια ολικών ηλιακών εκλείψεων προσέφεραν σπουδαίες ανακαλύψεις στη μελέτη του Ήλιου μας και την συμπεριφορά παρόμοιων με αυτόν άστρων. Στη διάρκεια της έκλειψης του 1868, για παράδειγμα, ανακαλύφτηκε στην ηλιακή ατμόσφαιρα η ύπαρξη ενός άγνωστου μέχρι τότε χημικού στοιχείου που ως εκ τούτου ονομάστηκε ήλιο, ενώ μόλις το 1895 η ύπαρξη του στοιχείου αυτού επιβεβαιώθηκε και πάνω στον πλανήτη μας. Το σπουδαίο είναι ότι το ήλιο είναι το δεύτερο, μετά το υδρογόνο, πιο διαδεδομένο στοιχείο και αποτελεί το 24% περίπου των παρατηρούμενων υλικών του Σύμπαντος.

Σήμερα, φυσικά, η επιστημονική μελέτη του Ήλιου και των χαρακτηριστικών του που παρατηρούνταν μόνο κατά την διάρκεια των ολικών εκλείψεων γίνεται πλέον καθημερινά από τα ειδικά ηλιακά αστεροσκοπεία και κυρίως με τη βοήθεια των διαστημικών τηλεσκοπίων και των πολύπλοκων οργάνων τους. Γι’ αυτό και το κυνήγι των ολικών εκλείψεων από τους ειδικούς επιστήμονες σε απρόσιτες περιοχές και τόπους έχει από καιρό πια ατονήσει.

Το θέαμα όμως που προσφέρει το υπέροχο αυτό φαινόμενο συνεχίζει να είναι όπως πάντα ιδιαίτερα ελκυστικό για όλους μας αφού στην πραγματικότητα δεν έχει στη φύση κανέναν ισάξιο αντίζηλο. Γι’ αυτό θα υπάρχουν πάντα χιλιάδες πιστοί που θα ταξιδεύουν σε αποστάσεις εκατοντάδων χιλιομέτρων, σε ξηρά ή σε θάλασσα, για να βρεθούν, έστω και για μερικές μόνο δεκάδες δευτερόλεπτα, για πρώτη ή και για πολλοστή φορά κάτω από τη σκιά της Σελήνης.

Διάφοροι πάντως συγγραφείς και ιστορικοί των περασμένων αιώνων κατέγραψαν με αρκετές λεπτομέρειες την εμφάνιση του υπέροχου αυτού φαινομένου. Οι αναφορές αυτές είναι σημαντικές για την ιστορία της επιστήμης αλλά και για τον ακριβή εντοπισμό ορισμένων ιστορικών γεγονότων αν και πολλές από τις αναφορές αυτές δεν είναι απολύτως σωστές. Από τις αναφορές αυτές αξιοσημείωτες είναι αυτές που συναντάμε στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς:

6 Απριλίου 648 π. Χ. (Ηλίου) Αρχίλοχος (122)
19 Μαίου 557 π.Χ. (Ηλίου) Ξενοφώντος «Ανάβασις» (ΙΙΙ, 4)
2 Οκτωβρίου 480 π.Χ. (Ηλίου) Ηροδότου «Ιστοριών» (ΙΧ, 10)
17 Φεβρουαρίου 478 π.Χ. (Ηλίου) Ηροδότου «Ιστοριών» (VII, 37), Αριστείδης (ΙΙΙ, 581)
30 Απριλίου 463 π.Χ. (Ηλίου) Πίνδαρ «Θηβαίοις εις Ισμήνιον» (142)
3 Αυγούστου 431 π.Χ. (Ηλίου) Θουκυδίδου «Ξυγγραφή» (ΙΙ, 28), Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Περικλής» (35)
9 Οκτωβρίου 425 π.Χ. (Σελήνης) Αριστοφάνους «Νεφέλες»
21 Μαρτίου 424 π.Χ. (Ηλίου) Θουκυδίδου «Ξυγγραφή» (ΙV, 52)
27 Αυγούστου 413 π.Χ. (Σελήνης) Θουκυδίδου «Ξυγγραφή» (VΙΙ, 50), Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Νικίας» (22-23-28), Πολυβίου «Ιστοριών Πρώτη» (9,19)
15 Απριλίου 406 π.Χ. (Σελήνης) Ξενοφώντος «Ελληνικά» (Ι,6,1)
3 Σεπτεμβρίου 404 π.Χ. (Ηλίου) Ξενοφώντος «Ελληνικά» (ΙΙ,3,2)
14 Αυγούστου 394 π.Χ. (Ηλίου) Ξενοφώντος «Ελληνικά» (IV,3,10), Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Αγησίλαος» (17)
13 Ιουνίου 364 π.Χ. (Ηλίου) Διοδώρου «Ιστορική Βιβλιοθήκη» (XV, 80), Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Πελοπίδας» (31)
12 Μαίου 361 π.Χ. (Ηλίου) Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Διόν» (19)
9 Αυγούστου 357 π.Χ. (Σελήνης) Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Νικίας» (23), Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Διόν» (23-24)
20 Σεπτεμβρίου 331 π.Χ. (Σελήνης) Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Αλέξανδρος» (19), Αριανού «Αλεξάνδρου Ανάβασις» (ΙΙΙ, 7.6), Πτολεμαίου «Γεωγραφία» (Ι, 4)
15 Αυγούστου 310 π.Χ. (Ηλίου) Διοδώρου «Ιστορική Βιβλιοθήκη» (XΧ, 5)
20 Μαρτίου 219 π.Χ. (Σελήνης) Πολυβίου «Ιστοριών τα Σωζόμενα» (V, 78, 1)
19 Οκτωβρίου 202 π.Χ. (Ηλίου) Ζοναράς (ΙΧ, 14)
21 Ιουνίου 168 π.Χ. (Σελήνης) Πολυβίου «Ιστοριών τα Σωζόμενα» (ΧΧΙΧ, 16), Πλουτάρχου «Βίοι Παράλληλοι, Αιμίλιος» (16-17), Διογένης Λαέρτιος (ΙV) Καρνεάδης (64)

Κέιμενο - πληροφορίες: Διονύσης Π. Σιμόπουλος


πηγή :e-go.gr