Άλλωστε τα περίπτερα συνδέονται άρρηκτα με την σύγχρονη ελληνική κοινωνική ιστορία όπως αυτή εξελίχθηκε από τότε.
Ένας αποκλειστικά ελληνικός θεσμός που έχει εξελιχθεί αλλά και ταυτόχρονα παραμείνει αναλοίωτος στο πέρασμα του χρόνου. Τα περίπτερα συνδέονται με την σύγχρονη ελληνική κοινωνική ιστορία όπως αυτή εξελίχθηκε στα τελευταία 101 χρόνια.
Πάντα εμπορεύονταν και εμπορεύονται πράγματα πρώτης ανάγκης, τα οποία απεικονίζουν τις καταναλωτικές συνήθειες και το επίπεδο διαβίωσης της κάθε εποχής.
Οι 4 περίοδοι που θεματίζουν την ιστορία του περιπτέρου τον αιώνα που μας πέρασε (1911-1960, 1960-1980, 1980-2000, 2000 έως σήμερα) αποτελούν σημεία αναφοράς όχι μόνο για τα περίπτερα αλλά και την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της.
Η ίδια η ιδέα του περιπτέρου γεννήθηκε όταν η Ελλάδα, κάθε άλλο παρά αλώβητη, έβγαινε από τους Βαλκανικούς πολέμους σαν μια λύση για τους αναπήρους και τραυματίες.
Το 1914 εντοπίζεται η πρώτη νομοθετική διάταξη που αναφέρεται στην κατοχύρωση των περιπτέρων στους ελληνικούς δρόμους.
Στην αρχή δημιουργήθηκε το κιόσκι, μια μικρή ξύλινη κατασκευή διαστάσεων 0,7μ Χ 0,7μ με ελάχιστα εμπορεύματα και χωρίς καθορισμένο ωράριο λειτουργίας.
Το πρώτο περίπτερο, βέβαια, στήθηκε στην οδό Πανεπιστημίου το Φθινόπωρο του 1911.
Σημαντικό γεγονός εκείνης της περιόδου είναι ότι με τις νομοθετικές διατάξεις του 1943 και του 1944 μπήκαν και άλλες κατηγορίες δικαιούχων αναπήρων όπως οι ανάπηροι πολέμου αμάχου πληθυσμού, τα θύματα πολέμου και τα θύματα ειρηνικής περιόδου.
Δύσκολοι καιροί, ελάχιστα τα εμπορεύματα. Το ελληνικό κράτος με αυτή την παροχή που έκανε στους ανάπηρους και τα θύματα των πολέμων πέτυχε δύο στόχους:
Ο πρώτος ήταν να περιθάλψει τους χιλιάδες αναπήρους και θύματα που προέκυψαν από τους πολέμους της εποχής εκείνης.
Ο δεύτερος ήταν να εντάξει σε ένα δίκτυο το καπνικό εμπόριο ώστε να εξασφαλίσει τα έσοδα από τη φορολογία. Μέχρι τότε το εμπόριο των καπνικών διεξάγοταν από πλανόδιους μικροπωλητές και ελάχιστα καπνοπωλεία με αποτέλεσμα να χάνονται έσοδα για το κράτος. Κανείς βέβαια δε φανταζόταν την εξέλιξη αυτής της νομοθετικής ρύθμισης, κοινωνικού χαρακτήρα και παράλληλα κρατικού ελέγχου. Χιλιάδες ανθρώπων βρήκαν απασχόληση και έχτισαν τις ζωές τους, είτε ως δικαιούχοι, είτε ως ενοικιαστές, είτε ως προμηθευτές αυτών των μικρών σημείων.
Παράλληλα, το κράτος, δίνοντας στα περίπτερα το αποκλειστικό δικαίωμα πώλησης καπνοβιομηχανικών προϊόντων, δημιούργησε ένα φοροεισπρακτικό μηχανισμό που του απέδωσε, με ελάχιστο κόστος, πολύ υψηλά έσοδα.
Δεδομένου ότι 101 χρόνια μετά ο θεσμός των περιπτέρων υπάρχει και συνεχίζει να εξελίσσεται, δικαίως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα από το πιο επιτυχημένα κοινωνικά κι επιχειρηματικά εγχειρήματα του ελληνικού κράτους.
Η περίοδος 1960 – 1990 θεωρείται ως καθοριστική για τη σημερινή εξέλιξη των περιπτέρων.
Σημαντικό γεγονός είναι ο νόμος του 1044/1971 όπου νομοθετικά μπήκαν οι βάσεις για την ανάπτυξη, δημιουργήθηκαν κανόνες στην αδειοδότηση των δικαιούχων και άρχισαν να αναγνωρίζονται οι ενοικιαστές ως τάξη επαγγελματιών και να αποκτούν δικαιώματα. Εξαιρετικής σημασίας είναι και ο Προεδρικό διάταγμα του 1973 όπου καθορίζεται το τι επιτρέπεται να πουλάνε τα περίπτερα.
Αυτή την περίοδο αρχίζουν τα περίπτερα να παίρνουν το ρόλο τους στο οικονομικό περιβάλλον της εποχής. Τα εμπορεύματα αυξάνονται με έμφαση στα προϊόντα προσωπικής υγιεινής καθότι τα super market δεν έχουν κάνει ακόμα τη δυναμική τους εμφάνιση. Τα καπνικά προϊόντα αρχίζουν να ανθούν και η έλευση της τηλεόρασης στην Ελλάδα, δια μέσου των διαφημίσεων, αυξάνουν την εμπορική αξία και των περιπτέρων.
Μετά την πτώση της χούντας το 1973 αρχίζει η έκρηξη στον Τύπο. Κυκλοφορούν πάρα πολλοί τίτλοι εφημερίδων και τα κυκλοφοριακά ρεκόρ καταρρίπτονται το ένα μετά το άλλο.
Αυτή την περίοδο αρχίζει και η τουριστική ανάπτυξη στην Ελλάδα. Ο ξένος Τύπος ανθεί ,ιδιαίτερα κατά την περίοδο της δικτατορίας, όπου οι ξένες εφημερίδες ήταν και η μόνη αξιόπιστη πηγή ενημέρωσης.
Δειλά – δειλά αρχίζουν τα πρώτα περίπτερα να διευρύνουν τα ωράρια λειτουργίας τους, κάποια από αυτά διανυκτερεύουν και αρχίζουν να διαφοροποιούνται μεταξύ τους και σε σχέση με τα προϊόντα στα οποία επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους. Υπάρχουν περίπτερα που εστιάζουν στον Τύπο, άλλα στα καπνικά και στα ζαχαρώδη και άλλα στα είδη ψιλικών. Μεγάλη εξυπηρέτηση για τους καταναλωτές της εποχής ήταν και το τηλέφωνο για το κοινό. Ίσως αυτός να ήταν και ένας από βασικότερους λόγους που ο περιπτεράς θεμελιώνεται στη συνείδηση των καταναλωτών σαν τον δικό τους άνθρωπο.
3η Περιόδος 1980 – 2000.
Δύο σημαντικά γεγονότα αυτή την περίοδο καθόρισαν τις εξελίξεις. Το ένα ήταν η νομοθετική ρύθμιση του 1980 (ν.1080/1980) όπου η τοπική αυτοδιοίκηση μπορούσε να παραχωρεί κοινόχρηστο χώρο στους εκμεταλλευτές περιπτέρων.
Το δεύτερο ήταν η υγειονομική διάταξη που επέτρεπε υπό όρους την πώληση υγειονομικού ενδιαφέροντος προϊόντων από τα περίπτερα. Τα ψυγεία κάνουν την εμφάνισή τους στα περίπτερα και εξακοντίζουν την εξέλιξη και την ευημερία τους.
Το 1981 η Ελλάδα γίνεται μέλος της Ε.Ο.Κ.. Η σημαντικότερη εξέλιξη που θα επηρεάσει όχι μόνο το μέλλον των περιπτέρων αλλά και όλου του Έθνους. Η εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με το κοινοτικό δίκαιο θα επέφερε τεράστιες αλλαγές τόσο στην γκάμα των προϊόντων όσο και στα περιθώρια κέρδους των περιπτερούχων.
Το 1989 η Ελλάδα υιοθετεί την οδηγία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και υποχρεώνει τις καπνοβιομηχανικές εταιρείες να τυπώσουν πάνω στα πακέτα των προϊόντων τους προειδοποιητικές ενδείξεις για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος, οι οποίες όμως δεν είχαν την αναμενόμενη επίδραση στους καπνιστές.
Άλλα σημαντικά γεγονότα που επηρέασαν την εμπορικότητα των περιπτέρων ήταν η (παροδική) εφαρμογή ωραρίου στα νυχτερινά κέντρα, η εφαρμογή του δακτυλίου και η ίδρυση της ιδιωτικής τηλεόρασης.
Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται ως η χρυσή περίοδος των περιπτέρων και το επάγγελμα του περιπτερούχου από περιστασιακή ημι-απασχόληση γίνεται επιχειρηματική δραστηριότητα.
Ο περιπτεράς όμως συνεχίζει να θεωρείται από το καταναλωτικό κοινό ως “ο άνθρωπός του”.
4η Περιόδος 2000 – Σήμερα.
Παρότι μέχρι το 2004 η εξέλιξη συνεχίστηκε, μάλλον από κεκτημένη ταχύτητα, η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από θεμελιώδεις αλλαγές. Τα πιο σημαντικά γεγονότα που επηρέασαν τα περίπτερα ήταν η έκδοση νομοθετικών διαταγμάτων στα πλαίσια της αντικαπνιστικής εκστρατείας που απαγόρευσαν την διαφήμιση των καπνικών προϊόντων στα περίπτερα.
Επίσης, σημαντικό γεγονός που επηρέασε αρνητικά την κερδοφορία των περιπτέρων ήταν η αύξηση της φορολογίας των καπνικών προϊόντων.
Μία άλλη εξέλιξη που θα επηρεάσει το μέλλον είναι η διεύρυνση των δικαιούχων αδειών περιπτέρων με τους πολύτεκνους και τα άτομα με αναπηρία (ΑΜΕΑ).
Τα περίπτερα σε αυτή την περίοδο απέκτησαν ταμειακές μηχανές και κλήθηκαν οι εκμεταλλευτές περιπτέρων να εκπαιδευτούν στις οικονομίες κλίμακος και στην ορθολογιστική διαχείριση των εσόδων τους.
Σήμερα, η κατάσταση στα περίπτερα περιγράφεται ως μεταβατική που κρύβει ένα μέγα ερώτημα «θα προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα ή θα αποτελέσουν μία γλυκιά ανάμνηση του παρελθόντος;»
Η απάντηση είναι εύκολη. Η αμεσότητα με τον καταναλωτή, τα 101 χρόνια ιστορία, η ριζωμένη πεποίθηση «του υπάρχει» ή «ζητήστε το» στα περίπτερα εγγυάται τη μακροημέρευση του θεσμού στο διηνεκές.
Επίλογος.
Προσπαθήσαμε μέσα σε 80 σελίδες να ακολουθήσουμε και ν’ αποτυπώσουμε μια πορεία κι εξέλιξη 101 χρόνων, ενός συνεχώς μεταβαλλόμενου κι εξελισσόμενου κλάδου, δεν ήταν εύκολο!
Οι εξελίξεις είναι εντυπωσιακές όσον αφορά στα εμπορεύματα, στις κατασκευές των περιπτέρων και στην τεχνολογία που τέθηκε στην υπηρεσία των περιπτερούχων.
Από τα χύμα και με δελτίο τσιγάρα, σήμερα έχουμε πάνω από 370 διαφορετικά brands καπνοβιομηχανικών προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων και των καπνών για στρίψιμο και πλήθος άλλων αξεσουάρ για το κάπνισμα.
Από τα ψυγεία πάγου με τις γκαζόζες, σήμερα βρίσκονται στα περίπτερα σύγχρονα ψυγεία με κάθε είδος αναψυκτικών, ισοτονικών ποτών, φυσικών και παστεριωμένων χυμών, παγωτών και γαλακτοκομικών προϊόντων.
Από τα ελάχιστα μπισκότα και σοκολάτες της 1ης περιόδου, σήμερα στα περίπτερα μπορεί να βρει κανείς κάθε είδους σνακς ή ζαχαρώδη.
Από το τηλέφωνο για το κοινό, σήμερα τα περίπτερα διαθέτουν μηχανάκια διάθεσης άυλου χρόνου και πλήθος άλλων τηλεφωνικών προϊόντων, όπως τηλεκάρτες και κάρτες προ-πληρωμής τηλεφωνικού χρόνου.
Η εξέλιξη στις εφαρμογές της τεχνολογίας στα περίπτερα είναι εξίσου εντυπωσιακές με τη μηχανογράφηση, τις κάμερες παρακολούθησης και τη δυνατότητα πληρωμής σε ορισμένα περίπτερα με χρεωστικές ή πιστωτικές κάρτες.
Πολλά περίπτερα σήμερα έχουν κλιματισμό και ένα ωφέλιμο χώρο που επιτρέπει, κάποιες τουλάχιστον, ανέσεις σε σχέση με το παρελθόν.
Ένα πράγμα όμως που δεν άλλαξε, κι ελπίζουμε να μην αλλάξει ποτέ, είναι ο ρόλος του περιπτέρου και του περιπτερά στην καθημερινότητά μας. Ο δικός μας άνθρωπος που είναι κοντά στο σπίτι μας ή στις καθημερινές μας διαδρομές, που μας περιμένει ανοικτός μέχρι αργά και τις Κυριακές, ο άνθρωπος που είτε ξέρει είτε όχι τ’ όνομά μας, τα τσιγάρα που καπνίζουμε ή τη μάρκα σοκολάτας που προτιμάμε είναι συχνά η πρώτη καλημέρα μας ή και η τελευταία φιλική μας καληνύχτα.
Αυτός είναι ο περιπτεράς μας!
Ευχή και προσδοκία μας είναι, 100 χρόνια από σήμερα, να τιμάμε άλλον έναν αιώνα ζωής κι εξέλιξης των περιπτέρων στην Ελλάδα.
