«Θυσία σε βρώμικο βωμό»*
ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΑΛΕΞΙΟΥ**
Ο θανάσιμος τραυματισμός του εργάτη Ασίζ Εμάντ που εργαζόταν τις ημέρες των Χριστουγέννων καθαρίζοντας στο υπουργείο Εργασίας δείχνει την έκταση της ανασφάλιστης και αδήλωτης εργασίας στην Ελλάδα, θέτει όμως και ορισμένα ζητήματα που έχουν σχέση με το πώς χαρακτηρίζει κάποιος το γεγονός αυτό, δηλαδή αν πρόκειται για ατύχημα ή έγκλημα, όσο και ποιος έχει τη δύναμη να το ορίσει.
Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι εγκλήματα που διαπράττονται από ανώτερα κοινωνικά στρώματα και από πρόσωπα που χαίρουν γενικής εκτίμησης, αλλά δεν επισημαίνονται ή δεν εισάγονται στο ποινικό σύστημα, έχουν οριστεί από τον E. Sutherland (1949) ως “εγκλήματα του λευκού κολάρου” (Whithe Collar Crime) (φοροδιαφυγή, ρύπανση περιβάλλοντος, επικίνδυνες εργασιακές πρακτικές, υπεξαίρεση δημόσιου χρήματος, παραγωγή επικίνδυνων προϊόντων, ασφαλιστικές απάτες κ.ά.).
Έχοντας τα στρώματα αυτά στα χέρια τους τα οικονομικά μέσα, αλλά και το πολιτισμικό και συμβολικό κεφάλαιο, έχουν ως εκ τούτου και τη δύναμη ορισμού και χαρακτηρισμού της πραγματικότητας ελέγχοντας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και το ποινικό σύστημα.
Από τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις «εγκλημάτων» που δεν επισημαίνονται, τόσο επειδή η επίσημη κοινωνική αντίδραση (ποινικό σύστημα) δεν τα αναδεικνύει, όσο και επειδή η άτυπη κοινωνική αντίδραση (κοινή γνώμη κ.ά.) διαμορφώνεται από τα κυρίαρχα στρώματα που διαθέτουν και τη δύναμη ορισμού των πραγμάτων, είναι εκείνα που περιγράφονται ως εργατικά ατυχήματα.
Πάνω από το 40% των τραυματισμών στις ΗΠΑ από εργατικά ατυχήματα οφείλεται σε παράνομες συνθήκες εργασίας. Άλλο ένα τέταρτο (24%) οφείλεται σε νόμιμες αλλά μη ασφαλείς συνθήκες και μόνο το ένα τρίτο των συνολικών τραυματισμών οφείλεται στην «απροσεξία», η οποία όμως μπορεί να οφείλεται και στην περιορισμένη κατάρτιση των εργαζομένων (A. Giddens, Κοινωνιολογία, Αθήνα 2002, σ. 289).
Τις περισσότερες φορές οι εργοδότες γνωρίζουν ότι οι συνθήκες εργασίας μπορεί να είναι επικίνδυνες για την υγεία των εργαζομένων. Με βάση τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας 1,1 εκατ. εργαζόμενοι χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους από προβλήματα που συνδυάζονται με την εργασία τους (http:www.tanea.gr/docs/sepe2006.zip).
Παρόλο που το μεσοθηλίωμα, ένας τύπος καρκίνου των πνευμόνων που συνδέεται με τον αμίαντο, είναι γνωστός από τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, μόλις τα τελευταία χρόνια αυτό αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα. Μάλιστα η σχέση του ασβεστίου με τον καρκίνο, που έπληττε κυρίως τους χειρώνακτες εργάτες είναι γνωστή τουλάχιστον στη Γερμανία από το 1938, εντούτοις η αναγνώριση του μεσοθηλιώματος ως επαγγελματικής ασθένειας αναγνωρίστηκε μόλις το 1977 (Κ. Dierks, Divergente Risikobewertung am Beispiel des Umgangs mit Asbest, Βerlin 1993).
Σκόπιμα λοιπόν οι επιχειρήσεις, αλλά και οι εντεταλμένες κρατικές υπηρεσίες υποβάθμισαν ή αποσιώπησαν τις επιπτώσεις για την υγεία των εργαζομένων, ενώ ακόμη και σήμερα η σχετική νομοθεσία κρίνεται ανεπαρκής.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του ΣΕΠΕ (Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας), τα μισά εργοτάξια (κατασκευαστικά έργα, χημική - πετρελαϊκή βιομηχανία, ορυχεία κ.ά.) έχουν προβλήματα ασφαλείας. Παρά τις υποδείξεις του ΣΕΠΕ οι εργοδότες δεν συμμορφώνονται. Εν γνώσει τους αυτοί εισάγουν και διατηρούν επικίνδυνες πρακτικές αγνοώντας την κείμενη νομοθεσία και μʼ αυτήν την έννοια τα εργατικά ατυχήματα, ανεξαρτήτως του χαρακτηρισμού τους, θα μπορούσαν να θεωρηθούν -στον βαθμό που η δύναμη χαρακτηρισμού δεν μονοπωλούνταν από τα ανώτερα στρώματα- και ως ανθρωποκτονίες.
Συχνά μάλιστα μια πράξη, ενώ εισάγεται λόγω του μεγέθους (θάνατος πολλών ατόμων) στο ποινικό σύστημα ως εγκληματική με τον χαρακτηρισμό ανθρωποκτονία από πρόθεση ή δόλο, στη συνέχεια και αφού κοπάσει η κοινωνική αντίδραση ο χαρακτηρισμός αυτός αναθεωρείται (Ρικομέξ, Σαμίνα, Πέραμα κ.ά.).
Δύο είναι τα συμπεράσματα που βγαίνουν από τις σκέψεις που παραπάνω αναπτύξαμε: Πρώτον, ο χαρακτηρισμός μιας πράξης ως εγκληματικής είναι σχετικός, καθώς αυτός εξαρτάται από το ποιος κατέχει τη δύναμη ορισμού της πραγματικότητας. Και δεύτερον, ο ταξικός χαρακτήρας του ποινικού συστήματος, καθώς, τη στιγμή που τα ανώτερα στρώματα απολαμβάνουν εξαιτίας της κοινωνικής τους θέσης ασυλία -παρ' όλο που οι πράξεις τους προσβάλλουν την υγεία και τη ζωή μεγάλων στρωμάτων του πληθυσμού, επιφέροντας ακόμη και τον θάνατο-, η συντριπτική πλειοψηφία των φυλακισμένων προέρχεται από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.
*Ομώνυμο τραγούδι των Active Member, που γράφτηκε για το «εργατικό ατύχημα» στη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Περάματος στις 25 Ιουλίου 2008, όπου σκοτώθηκαν οκτώ εργάτες.
Ο θανάσιμος τραυματισμός του εργάτη Ασίζ Εμάντ που εργαζόταν τις ημέρες των Χριστουγέννων καθαρίζοντας στο υπουργείο Εργασίας δείχνει την έκταση της ανασφάλιστης και αδήλωτης εργασίας στην Ελλάδα, θέτει όμως και ορισμένα ζητήματα που έχουν σχέση με το πώς χαρακτηρίζει κάποιος το γεγονός αυτό, δηλαδή αν πρόκειται για ατύχημα ή έγκλημα, όσο και ποιος έχει τη δύναμη να το ορίσει.
Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι εγκλήματα που διαπράττονται από ανώτερα κοινωνικά στρώματα και από πρόσωπα που χαίρουν γενικής εκτίμησης, αλλά δεν επισημαίνονται ή δεν εισάγονται στο ποινικό σύστημα, έχουν οριστεί από τον E. Sutherland (1949) ως “εγκλήματα του λευκού κολάρου” (Whithe Collar Crime) (φοροδιαφυγή, ρύπανση περιβάλλοντος, επικίνδυνες εργασιακές πρακτικές, υπεξαίρεση δημόσιου χρήματος, παραγωγή επικίνδυνων προϊόντων, ασφαλιστικές απάτες κ.ά.).
Έχοντας τα στρώματα αυτά στα χέρια τους τα οικονομικά μέσα, αλλά και το πολιτισμικό και συμβολικό κεφάλαιο, έχουν ως εκ τούτου και τη δύναμη ορισμού και χαρακτηρισμού της πραγματικότητας ελέγχοντας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και το ποινικό σύστημα.
Από τις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις «εγκλημάτων» που δεν επισημαίνονται, τόσο επειδή η επίσημη κοινωνική αντίδραση (ποινικό σύστημα) δεν τα αναδεικνύει, όσο και επειδή η άτυπη κοινωνική αντίδραση (κοινή γνώμη κ.ά.) διαμορφώνεται από τα κυρίαρχα στρώματα που διαθέτουν και τη δύναμη ορισμού των πραγμάτων, είναι εκείνα που περιγράφονται ως εργατικά ατυχήματα.
Πάνω από το 40% των τραυματισμών στις ΗΠΑ από εργατικά ατυχήματα οφείλεται σε παράνομες συνθήκες εργασίας. Άλλο ένα τέταρτο (24%) οφείλεται σε νόμιμες αλλά μη ασφαλείς συνθήκες και μόνο το ένα τρίτο των συνολικών τραυματισμών οφείλεται στην «απροσεξία», η οποία όμως μπορεί να οφείλεται και στην περιορισμένη κατάρτιση των εργαζομένων (A. Giddens, Κοινωνιολογία, Αθήνα 2002, σ. 289).
Τις περισσότερες φορές οι εργοδότες γνωρίζουν ότι οι συνθήκες εργασίας μπορεί να είναι επικίνδυνες για την υγεία των εργαζομένων. Με βάση τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας 1,1 εκατ. εργαζόμενοι χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους από προβλήματα που συνδυάζονται με την εργασία τους (http:www.tanea.gr/docs/sepe2006.zip).
Παρόλο που το μεσοθηλίωμα, ένας τύπος καρκίνου των πνευμόνων που συνδέεται με τον αμίαντο, είναι γνωστός από τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, μόλις τα τελευταία χρόνια αυτό αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα. Μάλιστα η σχέση του ασβεστίου με τον καρκίνο, που έπληττε κυρίως τους χειρώνακτες εργάτες είναι γνωστή τουλάχιστον στη Γερμανία από το 1938, εντούτοις η αναγνώριση του μεσοθηλιώματος ως επαγγελματικής ασθένειας αναγνωρίστηκε μόλις το 1977 (Κ. Dierks, Divergente Risikobewertung am Beispiel des Umgangs mit Asbest, Βerlin 1993).
Σκόπιμα λοιπόν οι επιχειρήσεις, αλλά και οι εντεταλμένες κρατικές υπηρεσίες υποβάθμισαν ή αποσιώπησαν τις επιπτώσεις για την υγεία των εργαζομένων, ενώ ακόμη και σήμερα η σχετική νομοθεσία κρίνεται ανεπαρκής.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία του ΣΕΠΕ (Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας), τα μισά εργοτάξια (κατασκευαστικά έργα, χημική - πετρελαϊκή βιομηχανία, ορυχεία κ.ά.) έχουν προβλήματα ασφαλείας. Παρά τις υποδείξεις του ΣΕΠΕ οι εργοδότες δεν συμμορφώνονται. Εν γνώσει τους αυτοί εισάγουν και διατηρούν επικίνδυνες πρακτικές αγνοώντας την κείμενη νομοθεσία και μʼ αυτήν την έννοια τα εργατικά ατυχήματα, ανεξαρτήτως του χαρακτηρισμού τους, θα μπορούσαν να θεωρηθούν -στον βαθμό που η δύναμη χαρακτηρισμού δεν μονοπωλούνταν από τα ανώτερα στρώματα- και ως ανθρωποκτονίες.
Συχνά μάλιστα μια πράξη, ενώ εισάγεται λόγω του μεγέθους (θάνατος πολλών ατόμων) στο ποινικό σύστημα ως εγκληματική με τον χαρακτηρισμό ανθρωποκτονία από πρόθεση ή δόλο, στη συνέχεια και αφού κοπάσει η κοινωνική αντίδραση ο χαρακτηρισμός αυτός αναθεωρείται (Ρικομέξ, Σαμίνα, Πέραμα κ.ά.).
Δύο είναι τα συμπεράσματα που βγαίνουν από τις σκέψεις που παραπάνω αναπτύξαμε: Πρώτον, ο χαρακτηρισμός μιας πράξης ως εγκληματικής είναι σχετικός, καθώς αυτός εξαρτάται από το ποιος κατέχει τη δύναμη ορισμού της πραγματικότητας. Και δεύτερον, ο ταξικός χαρακτήρας του ποινικού συστήματος, καθώς, τη στιγμή που τα ανώτερα στρώματα απολαμβάνουν εξαιτίας της κοινωνικής τους θέσης ασυλία -παρ' όλο που οι πράξεις τους προσβάλλουν την υγεία και τη ζωή μεγάλων στρωμάτων του πληθυσμού, επιφέροντας ακόμη και τον θάνατο-, η συντριπτική πλειοψηφία των φυλακισμένων προέρχεται από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.
*Ομώνυμο τραγούδι των Active Member, που γράφτηκε για το «εργατικό ατύχημα» στη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη του Περάματος στις 25 Ιουλίου 2008, όπου σκοτώθηκαν οκτώ εργάτες.
** Ο Θανάσης Αλεξίου διδάσκει κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
πηγή:alfavita.gr
